تحقیقی در مکتوبات شهید مطهری (ره) بخش داخلی الف، 12 اردیبهشت 93 تاریخ انتشار : جمعه ۱۲ ارديبهشت ۱۳۹۳ ساعت ۱۰:۱۸ از مهم‏ترين خدمات استاد مطهري در طول حيات پربركتش، ترسيم جهان‏ بيني ناب اسلامي از راه تدريس، سخنراني و نوشتن كتاب است. امام خميني رحمه ‏الله در مورد اين ويژگي استاد مي‏ فرمايد: «مطهري در اسلام ‏شناسي و فنون مختلفه اسلام و قرآن كريم بي ‏نظير بود. ... آنچه از اين استاد شهيد باقي مانده، با محتواي غني خود، مربي و معلم است. ... آثار قلم و زبان او، بي‏ استثنا آموزنده و روان‏بخش است. او با قلمي روان و فكري توانا، در تحليل مسائل اسلامي و توضيح حقايق فلسفي با زبان مردم و بي ‏اضطراب به تعليم و تربيت جامعه پرداخت.»در اين مقاله به معرفي برخي از كتاب‏ هاي آن استاد فرزانه پرداخته مي شود. انسان كامل كتاب انسان كامل، مجموعه‏اي است مشتمل بر سيزده جلسه سخنراني انديشمند شهيد استاد مطهري با عنوان «انسان كامل» كه در سال ۱۳۵۳ و در ماه مبارك رمضان ايراد شده است. انتخاب اين موضوع از سوي استاد شهيد، به دليل رواج انديشه‏ هايي بود كه فقط به جنبه اجتماعي اسلام نظر داشتند و به بُعد معنوي اين دين انسان‏ ساز اهميت نمي‏دادند. استاد شهيد براي آنكه آشكار سازد اسلام، ديني مقدس و كامل است و انسان اسلام، انساني چند بُعدي است كه همه دستورهاي اين مكتب الهي را به طور هماهنگ اجرا مي‏كند، اين بحث را مطرح و همچنين نظر ديگر مكتب‏ ها را درباره انسان كامل بررسي كرد. نبوت نبوت، مجموعه‏ اي است مشتمل بر چهارده جلسه بحث و انتقاد در انجمن اسلامي پزشكان كه در سال ۱۳۴۸ ايراد شده است. شيوه بحث، ابتكاري است و استاد شهيد با آگاهي از ديدگاه‏هاي متكلمان و فيلسوفان در اين مورد و با توجه به آموزه ‏هاي علومي مانند روان‏شناسي و با عنايت به شبهه ‏هايي كه در اين‏باره وجود دارد، به بحث مي‏ پردازد. استاد شهيد مطالب خود را در چهار بخشِ راه‏هاي اثبات نبوت، وحي، معجزه و اعجاز قرآن دسته ‏بندي كرده و درباره ماهيت وحي و معجزه كه معمولاً كمتر بحث مي‏شود، به تفصيل سخن رانده است. سيري در سيره نبوي رفتار، منش و گفتار پيامبر اعظم صلي ‏الله ‏عليه ‏و ‏آله ، درس ‏آموز، انسان‏ ساز و تحول ‏آفرين است. اين مجموعه رفتار كه از آن به «سيره» تعبير كرده‏اند، از نظر اسلام، يكي از منابع شناخت به شمار مي‏رود. علامه شهيد مطهري در مورد انگيزه ‏اش از نوشتن كتاب سيري در سيره نبوي مي‏نويسد: «در سيره و رفتار پيامبر، شايد ما كوتاهي كرده باشيم. چند سال پيش من فكر كردم كه در زمينه سيره پيامبر اكرم صلي ‏الله عليه‏ و ‏آله ، كتابي بنويسم. تعداد زيادي يادداشت تهيه كردم، ولي هر چه جلوتر رفتم، ديدم مثل اين است كه دارم وارد دريايي مي‏شوم كه به تدريج عميق‏تر مي‏شود. همان‏طور كه سخنان پيامبر ما عميق است، رفتار پيغمبر ما آن‏قدر عميق است كه از جزئي‏ ترين كار پيغمبر مي‏شود قوانين استخراج كرد. يك كار كوچك پيامبر، يك چراغ يا يك شعله يا نورافكن است براي انسان تا مسافت‏ هاي بسيار دور را نشان بدهد». سيري در نهج البلاغه نهج البلاغه كه اكنون در دست ماست و روزگار از كهنه كردن آن ناتوان است، منتخبي از خطابه ‏ها، دعاها، وصيت ‏ها، نامه ‏ها و جمله ‏هاي كوتاه مولاي متقيان امام علي عليه ‏السلام است كه به وسيله سيدرضي در حدود هزار سال پيش گردآوري شده است. استاد شهيد مرتضي مطهري در مورد كتاب سيري در نهج البلاغه چنين مي‏نويسد: «آنچه در اين كتاب آمده، مجموعه مقالاتي است كه در سال‏هاي ۵۱ـ۵۲ در مجله مكتب اسلام منتشر شده است. اين كتاب در واقع، بستري براي شناختن مكتب علي عليه ‏السلام و تحقيق در محتواي نهج ‏البلاغه است». قيام و انقلاب مهدي عليه‏السلام انديشه پيروزي نهايي نيروي حق بر نيروي باطل، گسترش جهانيِ ايمان اسلامي، استقرار كامل و همه‏ جانبه ارزش‏هاي انساني، تشكيل جامعه ايده‏ آل و سرانجام، اجراي اين انديشه انساني به وسيله شخصيتي مقدس و عالي‏قدر كه در روايات اسلامي از او به «مهدي» تعبير شده، انديشه ‏اي است كه كم و بيش همه فرقه‏ ها و مذاهب اسلامي ـ با تفاوت‏ها و اختلاف هايي ـ بدان مؤمن و معتقدند. استاد شهيد مطهري در كتاب قيام و انقلاب مهدي عليه ‏السلام به بررسي اين انديشه اسلامي از ديدگاه فلسفه تاريخ پرداخته است. داستان راستان كتاب داستان راستان، شامل مجموعه‏ اي از داستان‏هاي واقعي از زندگي پيشوايان دين است. بيشتر اين داستان‏ها از كتاب‏هاي حديث گرفته شده و قهرمان داستان از پيشوايان بزرگ دين است. استاد مطهري نام اين كتاب را به اين دليل كه بيشتر قهرمانان اين داستان‏ها راست‏ رو و بر صراط مستقيم هستند و در زبان قرآن كريم «صديقين» ناميده شده ‏اند، داستان راستان گذاشته است. اين داستان‏ ها افزون بر اينكه مي‏تواند راهنماي اخلاقي و اجتماعي سودمندي باشد، معرف روح آموزه‏ هاي اسلامي نيز هست. حكايت‏هايي از جوان‏مردي، ايثار، پرهيزكاري و هزاران صفت نيكو در اين داستان‏ها شكل مي‏گيرد و خواننده را با دنيايي از آموزه ‏هاي خوب و نيكو آشنا مي‏كند. مسئله حجاب كتاب مسئله حجاب، سلسله سخنراني‏هاي استاد مطهري در انجمن اسلامي پزشكان است. آن استاد فرزانه معتقد بود كه گذشته از انحراف‏ هاي عملي فراواني كه در زمينه حجاب به وجود آمده، اين مسئله و ديگر مسائل مربوط به زن، وسيله اي در دست برخي افراد ناپاك قرار گرفته است كه بر ضد دين مقدس اسلام تبليغات منفي مي‏كنند. اين كتاب دو بخش دارد. شهيد مطهري در بخش اول ابتدا نشان مي‏دهد كه مسئله پوشش زن از ويژگي‏ هاي اسلام نيست و ميان ملت‏هاي ديگر نيز وجود داشته است. سپس به عده‏اي كه طرفدار بي‏ حجابي زن و نشست و برخاست او با مردان بيگانه در جامعه هستند، پاسخ مي‏دهد. در بخش دوم، به عده ‏اي پاسخ مي‏دهد كه معتقدند زنان بايد حتي چهره و دست خود را از نامحرم بپوشانند و به خانه‏ نشيني زن عقيده دارند. استاد مطهري در اين كتاب ثابت مي‏كند كه نظر اسلام، حفظ حريم و حضور باوقار زن در جامعه با پوشش مناسب است. نظام حقوق زن در اسلام از جمله مسائلي كه براي مدتي طولاني، ذهن و انديشه استاد شهيد مطهري را به خود جلب كرده بود، شبهه ‏هاي مربوط به زن و حقوق زن در اسلام بود. ايشان در مقدمه كتاب عدل الهي، در مورد انگيزه نوشتن كتاب نظام حقوق زن در اسلام مي ‏نويسد: «احساس كردم مدتي است عده‏اي در سخنراني‏ها، كلاس‏ها و مقالات خود، نظر اسلام را درباره حقوق و حدود وظايف زن به صورت غلطي مطرح مي‏كنند و اين باعث بدبيني زنان و مردان به اسلام شده است. پس بر اين شدم كه منطق مستدل و پولادين اسلام را درباره زن و حقوق زن و حدود وظايف زن روشن كنم». مباحث كتاب بر دو بخش تقسيم مي‏شود: مباحث تئوري و زيربنايي و پاسخ به اشكال‏ها. در بخش اول، اين مباحث را مي‏خوانيم: رابطه اسلام و تجددزدگي، مقام انساني زن در قرآن، مباني طبيعي حقوق خانواده، و بحث تفاوت‏هاي زن و مرد از نظر جسمي و رواني. استاد در بخش دوم، به بررسي اشكال‏ها در اين مورد پرداخته است: خواستگاري، ازدواج موقت، استقلال اجتماعي زن، مهر و نفقه، مسئله ارث، حق طلاق و تعدد زوجات. حق و باطل كتاب حق و باطل، مجموعه چند درس و سخنراني است كه استاد شهيد مرتضي مطهري در آخرين سال‏هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي ايراد فرموده است. در آن سال‏ها، طولاني شدن حكومت ظالمانه طاغوت و تسلط ظاهري آن بر جامعه، سبب شده بود تا در بعضي انديشه‏ ها، ترديدها و پرسش‏هايي در مسئله حق و باطل به وجود آيد. بر اين اساس، منزلت واقعي حق و باطل در هستي، جامعه و تاريخ مورد سؤال قرار مي‏گرفت و زمينه براي پذيرش انديشه‏ ها و فلسفه‏ هاي نادرست مادي پديدار شده بود. استاد شهيد با تشخيص اهميت مسئله و ضرورت حل آن، به طرح مسئله حق و باطل پرداخت و بر اساس انديشه قرآني و حكمت الهي ـ اسلامي، بيان كرد كه مدار هستي بر حق است. شر و باطل در هستي اصالت ندارد و در زندگي انساني نيز آنچه اصالت و پايداري دارد، فطرت الهي انسان است. علل گرايش به مادي‏گري موضوع اصلي بحث كتاب علل گرايش به مادي‏گري، اثبات يا انكار خداست كه به يقين، حساس‏ ترين و شورانگيزترين موضوعي است كه از فجر تاريخ تاكنون انديشه ‏ها را به خود مشغول داشته است و مي‏دارد. آنچه در اين كتاب درباره علل گرايش به مادي گري آمده، در حقيقت، نقد و بررسي گوشه‏ اي از تاريخ عقايد و انديشه‏ هاي بشري است. تجزيه و تحليل رويدادهاي تاريخي، از اين نظر كه با عوامل پيچيده‏اي سر و كار دارد، بسي دشوار است؛ به‏ ويژه اگر به تحولات عقايد و انديشه‏ ها مربوط باشد. استاد درباره انگيزه نوشتن اين كتاب نوشته است: «ماترياليسم در عصر ما خصوصا در كشور ما، جامه منطق را از خود دور كرده و به سلاح تبليغ مجهز شده است. از اين رو، ابايي ندارد كه علل گرايش ‏ها و اِعراض ‏ها را به گونه ‏اي ديگر كه با هدف‏هاي از پيش تعيين شده سياسي و اجتماعي منطبق باشد، توجيه و تفسير كند». آزادي معنوي كتاب آزادي معنوي، مجموعه‏اي است مشتمل بر پانزده سخنراني استاد شهيد مطهري كه در زمان‏ها و مكان‏هاي گوناگون ايراد شده و وجه مشترك آنها اين است كه موضوعشان، مسائل معنوي، خودسازي و تزكيه نفس است. كتاب، گام به گام انسان را به سوي خودسازي و تقوا حركت مي‏دهد و در واقع، سلوكي معنوي است. كتاب از هشت فصل تشكيل شده است كه عبارتند از: آزادي معنوي، عبادت و دعا، توبه، هجرت و جهاد، بزرگي و بزرگواري روح، ايمان به غيب، معيار انسانيت و مكتب انسانيت. هدف زندگي كتاب هدف زندگي، مجموعه پنج درس از شهيد بزرگوار استاد مطهري است كه در سلسله درس‏هاي «جهان‏ بيني اسلامي» در سال ۱۳۵۱ ايراد شده است. استاد در اين درس‏ها، هدف زندگي را از ديدگاه قرآن و انديشه‏هاي بشري بررسي مي‏كند، افق بحث را از هر طرف مي‏گشايد و انديشه آدمي را به سير در عرصه‏ هاي گوناگون مي‏كشاند؛ زيرا اگر هدف زندگي چنان‏كه قرآن مي‏ خواهد، آشكار گردد و مورد توجه قرار گيرد، زندگي‏ها گرم و نوراني مي‏ شود و انساني ديگر و جامعه ‏اي ديگر در صحنه حيات رخ مي‏ نمايد؛ همان چيزي كه بشر امروز سخت تشنه آن است. خدمات متقابل اسلام و ايران بيشتر مردم ايران، مسلمان هستند. ما مسلمانان ايراني، به اسلام از آن رو كه مذهب ماست، ايمان داريم و به ايران به حكم اينكه ميهن ماست، مهر مي‏ ورزيم. بر اين اساس، سخت علاقه‏ منديم مسائل مشترك اسلام و ايران را درك كنيم. بيشتر اين مسائل در قالب سه پرسش خلاصه مي‏ شود: ۱. آيا احساس‏هاي مذهبي و ميهني ما با يكديگر متضاد هستند يا هيچ‏گونه تناقضي ميان آنها وجود ندارد؟ ۲. اسلام آن‏گاه كه در چهارده قرن پيش به ايران وارد شد، چه دگرگوني‏ هايي در ميهن ما به وجود آورد؟ از ايران چه گرفت و به ايران چه داد؟ آيا براي ايران موهبت بود يا فاجعه؟ ۳. ملت‏هاي بسياري به اسلام گرويدند و با همراهي و هم‏فكري، تمدن سترگ اسلام را پديد آوردند. سهم ما ايرانيان در اين خدمات و پيدايش تمدن اسلامي چقدر است؟ انگيزه ايراني‏ها در اين خدمات چه بوده است؟ كتاب خدمات متقابل اسلام و ايران سه بخش دارد و پاسخ‏گوي سه پرسش ياد شده است. بخش اول، اسلام و مسئله مليت؛ بخش دوم، خدمات اسلام به ايران؛ بخش سوم، خدمات ايران به اسلام.

برچسب ها : ,