تلقی نهج البلاغه از عبادت تلقی نهج البلاغه از عبادت چگونه است ؟ تلقی نهج البلاغه از عبادت ، تلقی عارفانه است ، بلکه سرچشمه و الهام بخش تلقی‏های عارفانه از عبادتها در جهان اسلام ، پس از قرآن مجید و سنت رسول اکرم ، کلمات علی‏ و عبادتهای عارفانه علی است . چنانکه می‏دانیم ، یکی از وجهه‏های عالی و دور پرواز ادبیات اسلامی ، چه‏در عربی و چه در فارسی ، وجههروابط عابدانه و عاشقانه انسان است با ذات احدیت . اندیشه‏های نازک و ظریفی به عنوان خطابه ، دعا ، تمثیل ، کنایه ، به صورت نثر و یا نظم در این زمینه به وجود آمده است که راستی تحسین آمیز و اعجاب انگیز است . با مقایسه با اندیشه‏های ما قبل اسلام در قلمرو کشورهای اسلامی می‏توان‏ فهمید که اسلام چه جهش عظیمی در اندیشه‏ها در جهت عمق و وسعت و لطف و رقت به وجود آورده است ، اسلام از مردمی که بت یا انسان و یا آتش را می‏پرستیدند و بر اثر کوتاهی اندیشه مجسمه‏های ساخته دست خود را معبود خود قرار می‏دادند و یا خدای لایزال را در حد پدر یک انسان تنزل می‏دادند و احیانا پدر و پسر را یکی می‏دانستند و یا رسما اهورامزدا را مجسم‏ می‏دانستند و مجسمه اشرا همه جا نصب می‏کردند ، مردمی ساخت که مجردترین‏ معانی و رقیقترین اندیشه‏ها و لطیف‏ترین افکار و عالیترین تصورات را در مغز خود جای دادند . چطور شد که یک مرتبه اندیشه‏ها عوض شد ، منطق‏ها تغییر کرد ، افکار اوج‏ گرفت ، احساسات رقت یافت و متعالی شد و ارزشها دگرگون گشت ؟ "سبعه معلقه " و " نهج البلاغه " دو نسل متوالی هستند ، هر دو نسل‏ نمونه فصاحت و بلاغت‏اند ، اما از نظر محتوی تفاوت از زمین تا آسمان‏ است . در آن یکی هر چه هست وصف اسب است و نیزه و شتر و شبیخون و چشم‏ و ابرو و معاشقه و مدح و هجو افراد ،و در این یکی عالیترین مفاهیم انسانی . اکنون برای اینکه نوع تلقی " نهج البلاغه " از عبادت روشن شود به ذکر نمونه‏هائی از کلمات " علی " می‏پردازیم و سخن خود را با جمله‏ای آغاز می‏کنیم که درباره تفاوت تلقیهای مردم از عبادت گفته شده است . عبادت آزادگان« ان قوما عبدوا الله رغبه فتلک عباده التجار ، و ان قوما عبدوا الله‏ رهبه فتلک عباده العبید، و ان قوما عبدوا الله شکرا فتلک عباده الاحرار همانا گروهی خدایرا به انگیزه پاداش می‏پرستند ، این عبادت تجارت‏ پیشگان است ، و گروهی او را از ترس می‏پرستند ، این عبادت برده صفتان‏ است ، و گروهی او را برای آنکه او را سپاسگزاری کرده باشند می‏پرستند ، این عبادت آزادگان است . « لو لم یتوعد الله علی معصیته لکان یجب ان لا یعصی شکرا لنعمته » فرضا خداوند کیفری برای نافرمانی معین نکرده بود ، سپاسگزاری ایجاب می‏کرد که‏فرمانش تمرد نشوداز کلمات آن حضرت است :« الهی ما عبدتک خوفا من نارک و لا طمعا فی جنتک بل وجدتک اهلا للعباده فعبدتک ». من تو را به خاطر بیم از کیفرت و یا به خاطر طمع در بهشتت پرستش‏ نکرده‏ام ، من تو را بدان جهت پرستش کردم که شایسته پرستش یافتم یاد حقریشه همه آثار معنوی اخلاقی و اجتماعی که عبادت است در یک چیز است : یاد حق و غیر او را از یاد بردن . قرآن‏ کریم در یک جا به اثر تربیتی و جنبه تقویتی روحی عبادت اشاره می‏کند و می‏گوید : " نماز از کار بد و زشت باز می‏دارد " و در جای دیگر می‏گوید : نماز را برای اینکه به یاد من باشی به پادار " اشاره به اینکه انسان‏ که نماز می‏خواند و در یاد خدا است همواره در یاد دارد که ذات دانا و بینائی مراقب او است و فراموش نمی‏کند که خودش بنده است .ذکر خدا و یاد خدا که هدف عبادت است ، دل را جلا می‏دهد و صفا می‏بخشد و آنرا آماده تجلیات الهی قرار می‏دهد ، علی درباره یاد حق که روح عبادت‏ است چنین می‏فرماید : ان الله تعالی جعل الذکر جلاء للقلوب ، تسمع به بعد الوقره و تبصر به‏بعد العشوه و تنقاد به المعائده و ما برح لله عزت آلائه فی البرهه بعد البرهه و فی ازمان الفترات رجال ناجاهم فی فکرهم وکلمهم فی ذات عقولهم‏خداوند یاد خود را صیقل دلها قرار داده است ، دلها بدین وسیله از پس‏ کری ، شنوا و از پس نابینائی ، بینا و از پس سرکشی و عناد ، رام‏ می‏گردند ، همواره چنین بوده و هست که خداوند متعال در هر برهه‏ئی از زمان‏ و در زمانهائی که پیامبری در میان مردم نبوده است بندگانی داشته و دارد که در سر ضمیر آنها با آنها راز می‏گوید و از راه عقلهایشان با آنان تکلم‏ می‏کند .در این کلمات خاصیت عجیب و تاثیر شگرف یاد حق در دلها بیان شده‏ است تا جائی که دل قابل الهامگیری و مکالمه با خدا می‏گردد .

برچسب ها : ,