یکی از غرایز متعالی هر انسان فطرت خداجوی اوست، سر و کار قرآن با این حس برتر است. قرآن توصیه می کند که آن را با آهنگ زیبا بخوانند. با این نوای آسمانی است که قرآن با فطرت الهی انسان سخن گفته و آن را تسخیر می کند.

استاد شهید مرتضی مطهری، یکی از شاگردان مکتب قرآن است که با طهارت روح وقوت ایمان و ذهنی به دور از کج سلیقگی و انحراف، با اعتدال فکری و سلامت نفسانی در محضر قرآن زانوی ادب زد و به فهم صحیح از وحی و قرآن پرداخت؛ چنان که خود و آثار گران قیمت خود را جاودانه کرد. او با نفی افراط و تفریط و نگاهی جامع و بدون هیچ پیش فرض علمی به استخراج دیدگاه های قرآن در مواجهه با مسائل و پیشامدهای روز می پرداخت و قرآن را مهم ترین منبع شناخت اسلامی می دانست.

شهید مطهری که خود تربیت یافته مکتب و زلال آیات قرآن بود، وظیفه اصلی قرآن را هدایت و تربیت انسان می دانست و معتقد بود »قرآن هدف خود را مشخص می کند: پاره کردن زنجیرهای جهل و گمراهی و ستم و تباهی اخلاقی و اجتماعی و در یک کلمه نابود کردن ظلمتها و هدایت به سمت عدالت و خیر و روشنایی و نور1."

آشنایی با زبان قرآن

آن شهید والامقام در این باره می نویسد: «گروهی می پندارند منظور از تلاوت قرآن, تنها خواندن قرآن به قصد ثواب بردن است، بدون آنکه چیزی از معانی آن درک گردد. اینها دائما قرآن را دوره می کنند، اما اگر یک بار از ایشان سؤال شود که ایا معنی آنچه را می خوانید می دانید, از پاسخگویی عاجز می مانند. خواندن قرآن از این جهت که مقدمه ای است برای درک معانی قرآن, لازم و خوب است و نه صرفاً به قصد کسب ثواب.

درک معانی قرآن نیز ویژگی هایی دارد که باید به آن توجه داشت در یادگیری بسیاری از کتاب ها, آنچه که برای خواننده حاصل می شود، یک سلسله اندیشه های تازه است که قبلاً در ذهن او وجود نداشت. در اینجا تنها عقل و قوه تفکر خواننده است که به فعالیت مشغول می شود . در مورد قرآن، بدون شک باید آن را به قصد آموختن و تعلیم یافتن مورد مطالعه قرار داد. قرآن خود در این زمینه تصریح می کند:«کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیکَ مُبَارَکٌ لِیدَّبَّرُوا ایاتِهِ وَلِیتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبَابِ ص/29» ٢.

اهمیت حفظ کردن آیات قرآن

شهید مطهری در این باره می گوید:

"قرآن از کتاب هایی است که آمادگی اش برای حفظ شدن از هر کتاب دیگر بیشتر است. عجیب است! شعر را می شود، حفظ کرد و قرآن شعر هم نیست, نثر است. یک کتاب نثر در دنیا نمی توان پیدا کرد که بشود چهار صفحه اش را حفظ کرد و قرآن در اثر آن سلاست فوق العاده ای که در عبارات و کلماتش هست، (این خاصیت را دارد) ...؛ برای اینکه کلمات آن سلیس است؛ یعنی هر کلمه ای نسبتاً در جای خودش قرار گرفته است. بعد که انسان حفظ کرد، دیر فراموش می کند؛ چون به معنی واقعی سلاست دارد ... و لهذا حفظ کردن قرآن مثل تلاوت کردن آن، امر بسیار مطلوبی است و مخصوصاً بعد از آنکه انسان حفظ کرد، نباید بگذارد فراموش بشود. شاید گناه هم داشته باشد که انسان قرآن را حفظ کند و بعد آن قدر نخواند تا فراموش بشود. افرادی که حافظه شان ضعیف است، لااقل اگر یک سوره دو سوره پنج سوره حفظ می کنند، نگذارند که همان سوره ها فراموش بشود؛ چون بعضی حرام و گناه می دانند که انسان قرآن را حفظ کند و بعد بگذارد فراموش بشود.3"

تفاوت حافظ شیرازی با شعرای دیگر

"حافظ یک مرد عالم است, یعنی اول یک عالم است, دوم یک شاعر، و از این جهت با سعدی یا فردوسی فرق می کند. اینها شاعر هستند, کارشان شاعری بوده. حافظ کارش شاعری نبوده, یک مرد عالم و مدرس و محقق بوده است. بعد از مرگش, رفیقش که دیوانش را جمع کرده, اهم آن کتاب هایی را که او تدریس می کرده، ذکر نموده است. مفسر و حافظ قرآن بوده, تفسیر قرآن می گفته, کارش این بوده. خودش هم در یک جا می گوید:

ز حافظان جهان کس چو بنده جمع نکرد لـطـائـف حـکـمی بـا نکـات قـرآنی

در جای دیگر می گوید:

ندیدم خوش تر از شعر تو حافظ به قرآنی که انـدر سینـه داری

و نیز در جای دیگر می گوید:

عشقت رسد به فریاد گر خود به سان حافظ قــرآن ز بــ ر بخــوانی با چــارده روایـت

یعنی نه فقط قرآن را بلد بوده و از حفظ بوده, بلکه آن را با قرائت های هفت گانه می خوانده و از حفظ بوده است که این آیه را عاصم این جور قرائت کرده, کسائی این طور قرائت کرده و ...4"

هدف از قرائت زیبای قرآن

"یک وظیفه قرآن یاد دادن و تعلیم کردن است. در این جهت مخاطب قرآن، عقل انسان خواهد بود و قرآن با زبان منطق و استدلال با او سخن می گوید. اما به جز این زبان, قرآن زبان دیگری نیز دارد که مخاطب آن عقل نیست؛ بلکه دل است و این زبان دوم, احساس نام دارد. آنکه می خواهد با قرآن آشنا گردد و بدان انس بگیرد، می باید با این دو زبان هر دو آشنایی داشته باشد و هر دو را در کنار هم مورد استفاده قرار دهد. تفکیک این دو از هم، مایه بروز خطا و اشتباه و سبب خسران و زیان خواهد بود.

آنچه را که ما دل می نامیم، عبارت است از احساسی بسیار عظیم و عمیق که در درون انسان وجود دارد که گاهی اسم آن را احساس هستی می گذارند؛ یعنی احساسی از ارتباط انسان با هستی مطلق.

کسی که زبان دل را بداند و با آن انسان را مخاطب قرار دهد, او را از اعماق هستی و کنه وجودش به حرکت درمی آورد. آن وقت دیگر تنها فکر و مغز انسان تحت تأثیر نیست؛ بلکه سراسر وجودش تحت تأثیر قرار می گیرد... .

یکی از متعالی ترین غرایز و احساسات هر انسان, حس مذهبی و فطرت خداجویی اوست و سر و کار قرآن با این حس شریف و برتر است. قرآن خود توصیه می کند که او را با آهنگ لطیف و زیبا بخوانند. با همین نوای آسمانی است که قرآن با فطرت الهی انسان سخن می گوید و آن را تسخیر می کند5"

"اهتمامی که در خود اسلام به تلاوت قرآن شده است، برای همین است؛ به این معنا که قرآن یک زیبایی مخصوص و یک قدرت القا و تلقینی دارد که غیر از اطلاع از معلومات آن است. خود خواندن و توجه به الفاظ آن, همان الفاظ را تکرار کردن مؤثر است. اینکه دستور رسیده است که قرآن را با آهنگ بخوانند ...، روی همین حساب است که اصلا سبک قرآن یک سبک مخصوص آهنگ پذیری است که آیات مختلف به تناسب معانی مختلف آهنگهای مختلفی را می پذیرد, و از نظر تاریخی و جامعه شناسی فوق العاده قابل توجه است. تأثیری که زیبایی قرآن در توسعه خود قرآن و در توسعه اسلام و در زیر نفوذ قرار دادن ملتهای اسلامی داشته است, یعنی قرآن تنها کتاب آسمانی ای است که با قدرت خودش جلو رفته، نه اینکه ملت هایی اول روی حسابی آمده اند یک دین را پذیرفته اند, بعد چون دینی را پذیرفته اند، به کتاب آسمانی آن دین هم احترام گذاشته اند6".

نامه به فرزند

استاد در نامه های خود به فرزندانش به قرائت قرآن و فهم آن تآکید فراوان داشتند. برای نمونه قسمتی از یک نامه را می آوریم:

"فرزند عزیزم! نور چشم مکرم! آقای علی آقا مطهری وفقه الله لما یحب و یرضی، از خداوند متعال سلامت و موفقیت و حسن عاقبت تو را مسئلت دارم.

... در انتخاب دوست و رفیق فوق العاده دقیق باش که مار خوش خط و خال فراوان است, همچنین در مطالعه کتاب هایی که به دستت می افتد. بر اطلاعات اسلامی و انسانیت بیفزا. اگر کتابی از این دست لازم شد، پیغام بده تا برایت بفرستیم. حتی الامکان از تلاوت روزی یک حزب قرآن که فقط پنج دقیقه طول می کشد، مضایقه نکن و ثوابش را هدیه روح مبارک رسول اکرم بنما که موجب برکت عمر و موفقیت است، ان شاءالله.

لازم به یادآوری نیست که در انجام فرائض نهایت دقت را داشته باش ...".

پی نوشت ها:

1- آشنایی با قرآن، ج 1ـ2، ص 35.

2- همان.

3- همان، ج 5، ص 228.

4- حماسه حسینی، ج 2، ص 237.

5- آشنایی با قرآن، ج 1ـ2، ص 37.

6- نبوت، ص 241.